تحلیل فلسفی و تمثیلی
1. انسان در برابر قدرت نامرئی
یوزف ک. نماینده‌ی انسان مدرن است که در برابر سیستمی قرار می‌گیرد که نه می‌تواند آن را درک کند و نه از آن بگریزد. این سیستم می‌تواند نمادی از قدرت‌های سیاسی، اجتماعی یا حتی الهی باشد که انسان را در چنگال خود اسیر کرده‌اند.

2. احساس گناه بی‌دلیل
در طول داستان، یوزف ک. به تدریج احساس گناه می‌کند، بدون اینکه بداند مرتکب چه خطایی شده است. این احساس گناه بی‌دلیل می‌تواند به گناه وجودی انسان اشاره داشته باشد که در فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم مطرح می‌شود.

3. بوروکراسی به عنوان نماد بی‌عدالتی
دادگاه در داستان، ساختاری بوروکراتیک و پیچیده دارد که نه تنها به دنبال اجرای عدالت نیست، بلکه خود منبع بی‌عدالتی است. این ساختار می‌تواند نمادی از نظام‌های سیاسی و اجتماعی باشد که به جای خدمت به مردم، آن‌ها را سرکوب می‌کنند.

4. از خودبیگانگی انسان
یوزف ک. در تلاش برای درک سیستم و دفاع از خود، به تدریج از خود و هویت انسانی‌اش فاصله می‌گیرد. او به ابزاری در دست سیستم تبدیل می‌شود و این از خودبیگانگی، یکی از مضامین اصلی داستان است.

5. مرگ به عنوان پایان بی‌معنا
اعدام یوزف ک. بدون اطلاع از علت اتهام و روند دادرسی، نشان‌دهنده‌ی مرگی بی‌معنا و تراژیک است. این مرگ می‌تواند نمادی از وضعیت انسان در جهانی باشد که معنا و هدفی برای زندگی نمی‌یابد.

6. نقد جامعه‌ی مدرن
کافکا با روایت «محاکمه»، نقدی عمیق بر جامعه‌ی مدرن، ساختارهای قدرت و وضعیت انسان در این جامعه ارائه می‌دهد. او نشان می‌دهد که چگونه انسان در برابر سیستم‌های پیچیده و غیرقابل درک، احساس ناتوانی و بی‌هویتی می‌کند.